رضا افشار (۱۳۴۲-۱۲۶۶ خورشیدی) (۱۹۶۴-۱۸۸۷ میلادی) وزیر راه ایران در زمان رضاشاه بود و مدتی نیز نماینده مجلس و استاندار استان‌های گیلان، کرمان و اصفهان بود. رضا افشار لیدر حزب و سرمایه دار نیز بود در سال ۱۹۴۴ با بنیاد کردن خطوط هواپیمایی ایران (ایرانین ایرویز)، هوانوردی تجاری را در ایران پایه گذاشت.

پیشینه

رضا افشار در ۱۲۶۶ خورشیدی در رضائیه متولد شد. پدرش میرزاشفیع اهل گرکان، از خانواده قریب مقیم رضائیه و مادرش از ایل افشار رضائیه بود. پس از انجام تحصیلات مقدماتی به آموختن عربی و معارف اسلامی پرداخت و محضر استادانی چون شیخ جلیل ادیب‌العلما را درک کرد.

رضا افشار در سال ۱۹۰۴ از مدرسه آمریکایی ارومیه دانش‌آموخته شد. سپس به تهران آمد و در کالج آمریکایی ادامه تحصیل داد. در ۱۲۸۸ خورشیدی دانش‌آموخته شد و برای تکمیل تحصیلات رهسپار آمریکا شد. بیش از نه سال در آنجا بود و در آمریکا در کالج ووستر اوهایو و دانشگاه والپارائیزو در ایالات ایندیانا تحصیل کرد و هنگام تحصیل در آمریکا با آزادی‌خواهان ایرانی هم‌چون سید حسن تقی زاده و مستشارالدوله و امیرخیزی مکاتبه داشت و در مطبوعات آمریکا اخبار ایران را بازتاب می‌داد.

رضا افشار در جنگ بین الملل اول به برلن رفت. با تقی زاده و علی اکبر دهخدا نشست و برخاست پیدا کرد و در کار مجله کاوه و سایر نشریاتی که به زبان فارسی انتشار می‌یافت، کمک می‌کرد.

رضا افشار حدود سال‌های ۱۹۱۸، ۱۹۱۹ به ایران بازگشت و به نمایندگی مجلس برگزیده شد. رضا افشار در ماموریت اول دکتر میلیسپو در ۱۳۰۱ مدتی معاون و مترجم او بود و مدتی نیز نماینده دولت در جنگل و رابط بین میرزا کوچک خان جنگلی و دولت مرکزی بود. در اوان سلطنت رضاشاه، رضا افشار فرماندار رشت بود و هواداران جنبش جنگل که با وی میانه خوبی نداشتند در اداره روزنامه طلوع به مدیریت محمودرضا طلوع گرد آمدند و مقالاتی بر ضد او نوشتند. رضا افشار پس از گیلان به فرمانداری کرمان و سپس اصفهان گمارده شد و پس از آن وزیر راه ایران شد. او بر اثر یک اشتباه در سمت وزارت راه از کار برکنار و به زندان افتاد و ظاهرا اتهام مالی داشت.

در سال ۱۹۴۹ رضا افشار با خرید ۷۰٪ سهام خطوط هواپیمایی ایران (ایرانین ایرویز)، مدیر آن شد. وی قرارداد همکاری با فرانسه را لغو کرد و بر اساس شواهد موجود در طی مدیریت وی، عملکرد شرکت به طور چشمگیری بهبود پیدا کرد.^[۱] هفتم فروردین ماه سال ۱۳۴۱ خورشیدی هواپیمایی ملی ایران اعلام موجودیت کرد و شرکت هواپیمایی متعلق به رضا افشار برچیده شد.

علاوه بر آن با روزنامه داور نیز همکاری نزدیک داشت. به آنچه می‌خواست خیلی زود دست یافت، ولی افشار شعر نیز می‌سرود و کمدی اشتباهات اثر شکسپیر را به فارسی ترجمه کرد که در سال ۱۹۲۹ در شماره‌های پیاپی روزنامه پرورش در رشت به چاپ رسید.

فعالیت سیاسی

رضا افشار پس از ورود به ایران در محافل سیاسی رفت و آمد پیدا کرد و نخست به تقی‌زاده و سرانجام به علی اکبر داور نزدیک شد و حزب رادیکال را برای او تشکیل داد. در دوره پنجم از تبریز به وکالت مجلس رسید و در موسسان اول که قانون اساسی را تغییر دادند و قاجاریه را از سلطنت خلع نمودند، عضو برجسته بود. در ادوار ششم و هفتم وکیل شد. در دوره اخیر مقام نیابت ریاست گرفت.

نخستین شغل دولتی او حکومت گیلان بود. در ۱۳۰۹ به جای سید محمد تدین والی کرمان شد. در اواخر سال ۱۳۱۰ در کابینه حاج مخبرالسلطنه هدایت به وزارت طرق و شوارع منصوب شد. از وزارت به استانداری اصفهان منصوب شد و دو سالی در آنجا بود تا به تهران احضار شد و تحت تعقیب قرار گرفته به زندان افتاد. در دیوان کیفر محاکمه‌ای برای او تشکیل دادند. به حبس و محرومیت از خدمات اجتماعی محکوم گردید. پس از آزادی از زندان به کشاورزی و ملکداری پرداخت و دور از غوغای سیاست ثروتمند شد و به تاسیس خطوط هوایی بین ایران و کشورهای اروپایی اقدام نمود و از این رهگذر ثروتش چند برابر شد.

پس از استعفای رضاشاه باز به سیاست بازگشت و با کمک همشهریان خود در کابینه محمد ساعد، به استانداری اصفهان گمارده شد. این انتصاب در مجلس چهاردهم سر و صدای زیادی بلند کرد. مهندس غلامعلی فریور ورقه استیضاح علیه نخست وزیر و وزیر کشور داد. شیخ اسدالله ممقانی وزیر دادگستری در مجلس در مقام دفاع برآمد و به تفسیر محرومیت از خدمات اجتماعی پرداخت و از نظر قضایی آن را مردود دانست. رضا افشار بعد از شهریور ۱۳۲۰ حزبی به نام رادیکال سوسیالیست برپا کرد و خود لیدر آن شد. در انتخابات دوره پانزدهم در دربار متحصن شد و علیه انتخاب قوام‌السلطنه معترض شد.

بار دیگر در ۱۳۳۲ در دوره هجدهم مجلس وکیل شد. میل زیادی داشت که رئیس مجلس شود، ولی آرزویش برآورده نشد. دوره را بی سروصدا پایان داد. وی در ۱۳۴۲ درگذشت.

منابع

• مردان و زنان نامدار ایران۲۶. رضا افشار از وزارت تا شرکت حمل و نقل. در: روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۵۱۷ به تاریخ ۷/۹/۹۰، صفحه ۳۱ (تاریخ اقتصاد).