تمبر یادبود نودمین سال آرشین مال آلان - ۲۰۰۳ آذربایجان

آرشین مال آلان (به ترکی آذربایجانی: Arşın Mal Alan) (قواره‌فروش) از داستان‌های فرهنگ آذربایجانی است که در سال ۱۹۱۳ میلادی توسط اوزیر حاجی‌بیف موسیقی‌دان شهیر آذری بصورت اپرای کوچک (Operetta) در دو پرده تهیه شده‌است. اولین بار این اپرا در ۲۵ اکتبر ۱۹۱۳ در تئاتر تقی‌یف آذربایجان اجرا شده‌است. در سال ۲۰۱۳ صدمین سالگرد این اپرا توسط یونسکو جشن گرفته‌می‌شود.

داستان

«عسگر» که یک تاجر ثروتمند است که برخلاف رسم روزگار می‌خواهد همسر آینده‌اش را خود انتخاب کند؛ بنابراین با مشکلات مربوطه دست به گریبان می‌شود. عسگر که دارای عقاید روشنفکرانه و مدرن است به توصیه دوست خود (سلیمان) تغییر قیافه داده خود را بصورت یک پارچه فروش دوره گرد در می‌آورد تا به این روش بتواند با فروش پارچه به زنان، همسر مورد علاقه خود را پیدا کند ....

فیلم‌ها

بر اساس این داستان پنج نسخه فیلم تهیه شده‌است که از آنها سه فیلم به زبان آذری، یک فیلم به زبان فارسی و یک فیلم به زبان ارمنی است.

نسخه‌های اول و دوم این اثر در سالهای ۱۹۱۷ و ۱۹۳۷ قبل از انقلاب بلشویک‌ها و پایه گذاری اتحاد جماهیر شوروی تهیه شد. چند ماه پس از نمایش اولین نسخه این فیلم، ترجمه آن در کشورهایی مانند روسیه، ارمنستان، یونان، ایران، انگلستان، فرانسه، ازبکستان و تاجیکستان نیز به نمایش در آمد. نسخه سوم فیلم به دستور استالین در زمان حکومت شوروی سابق و جنگ جهانی دوم تهیه شد که رشید بهبودف در این فیلم نقش عسگر را بازی کرد.

درون‌مایه

موزیکال «آرشین مال آلان» نگاهی انتقادی و طنز گونه به برخی آداب و رسوم اجتماعی قدیم دارد که باعث بوجود آمدن محدودیت در فعالیت اجتماعی زنان و یا برقراری ارتباطات اجتماعی میان زن و مرد می‌شود. حاج بایف پیش از این در «اپرای لیلی و مجنون» (۱۹۰۸) که منجر به تهیه دو فیلم موزیکال دیگر شد نیز چنین تجربه‌ای داشت.

نمایش در ایران

نخستین اپرای کوچک (اپرت) در ایران اپرت آرشین مال آلان بود در سال ۱۲۹۵ توسط گروه هنری هوهانس توماسیان در تهران بر روی صحنه رفت. این اپرت‏ چهار سال قبل از آن برای نخستین بار در باکو اجرا شده بود. نقش‌آفرینان اپرت از میان اعضای «انجمن خیریه زنان ارمنی تهران» انتخاب‏ شدند. اپرت مزبور در ابتدا در مدرسه محله حسن‌آباد، بعدا در محوطه کاخ گلستان‏ و سرانجام در تالار گراند هتل به مورد اجرا گذارده شد.

مدت کوتاهی پس از اجرای فوق، گروه هنری مسیو آبوویان به تهران آمده و در نخستین هفته‌های سال ۱۲۹۶ اپرت آرشین مال آلان را به روی صحنه برد براساس‏ مفاد اعلان منتشره (اعلان شماره ۱) گروه هنری مسیو آبوویان «که به تازگی از روسیه» آمده بود، اپرت آرشین مال ‏آلان را در «سالن گراند هتل به نمایش»گذارد. اپرت مزبور «به زبان ترکی» و همراه با «ساز و موزیک مخصوص به خود» و «در چهار پرده» به نمایش درآمد و در طول یک ماه پس از آن، سه بار دیگر بر روی صحنه رفت.